Waarom we doen wat we doen volgens TA

Transactionele Analyse (TA) is voor mij een intrigerend concept, omdat het zo eenvoudig en tegelijkertijd zo diepgaand inzicht geeft in hoe we onszelf en anderen benaderen. Wat TA bijzonder maakt, is hoe het helpt om patronen in ons gedrag te herkennen die we al sinds onze kindertijd met ons meedragen, vaak zonder dat we het doorhebben. Het laat zien hoe we soms nog steeds reageren zoals we deden toen we klein waren, zelfs in situaties waarin we nu volwassen zijn. Dat inzicht opent de deur naar verandering en groei.

Een voorbeeld dat me raakte, is hoe ik zelf soms reageerde in stressvolle situaties. Toen ik voor het eerst met TA in aanraking kwam, besefte ik dat ik in moeilijke momenten vaak een strenge “innerlijke Ouder” activeerde. Die stem vertelde me dingen zoals: “Je moet harder werken, anders faal je.” Het leek alsof die kritiek van buitenaf kwam, maar in werkelijkheid was het mijn eigen opgepakte gedrag uit het verleden. Pas toen ik herkende dat die stem niet de realiteit was, maar een overgenomen patroon, kon ik vanuit mijn Volwassene leren om objectief naar de situatie te kijken en milder voor mezelf te zijn.

TA is zo intrigerend omdat het niet alleen verklaart waarom we doen wat we doen, maar ook hoe we dat kunnen veranderen door bewuster te kiezen vanuit welk deel van onszelf we reageren. Graag leg ik dit principe aan je uit.

Het Kind-Ouder-Volwassene-principe

Het Kind-Ouder-Volwassene-principe uit de Transactionele Analyse (TA) beschrijft drie verschillende egoposities waaruit we kunnen communiceren en handelen. Deze posities zijn gebaseerd op interne ervaringen en patronen die we hebben ontwikkeld door interacties met anderen, vooral in onze jeugd. Het model helpt om communicatie en gedrag beter te begrijpen en te veranderen. De drie egoposities zijn:

1. Ouder (rood)

• Inhoud: Dit deel bestaat uit regels, normen en waarden die we hebben overgenomen van onze ouders of belangrijke opvoeders. De Ouder-egopositie kan ondersteunend (verzorgend, beschermend) of kritisch (beoordelend, controlerend) zijn.
• Voorbeeld: “Je moet het zo doen, anders gaat het mis” (kritische ouder) of “Ik help je wel, je hoeft het niet alleen te doen” (verzorgende ouder).

Kind (groen)

• Inhoud: Deze positie bevat onze spontane, emotionele reacties die voortkomen uit onze ervaringen als kind. Het kan verdeeld worden in het vrije kind (spontaan, creatief) en het aangepaste kind (gehoorzaam, rebels).
• Voorbeeld: “Ik wil dit niet doen!” (rebels kind) of “Ik weet niet of ik dit kan” (angstig kind).

Volwassene (blauw)

• Inhoud: De Volwassene is de rationele, neutrale positie. Dit deel verwerkt informatie objectief en maakt beslissingen op basis van de realiteit van het moment, zonder beïnvloed te worden door emoties of normen.
• Voorbeeld: “Laten we kijken welke opties we hebben en wat de beste keuze is.”

De egoposities Ouder, Kind, en Volwassene in de Transactionele Analyse (TA) zijn gebaseerd op ervaringen die we opdoen in onze vroege interacties met belangrijke figuren in ons leven, vooral onze ouders of verzorgers. Elk van deze posities ontwikkelt zich in een specifieke fase van onze jeugd en heeft invloed op ons gedrag en denken als volwassenen.

Waar de egoposities vandaan komen:

1. Ouder-egopositie
   Deze positie ontstaat door de regels, waarden en gedragingen die we van onze ouders of andere opvoeders hebben overgenomen. Vanaf onze vroege jeugd worden we beïnvloed door hun boodschappen over wat “goed” en “fout” is. Dit kan zowel positieve als negatieve invloeden hebben:

• Positieve ouder: Ondersteunende, verzorgende boodschappen die zorgen voor veiligheid en vertrouwen (bijvoorbeeld: “Je bent goed zoals je bent”).
• Negatieve ouder: Kritische of beperkende boodschappen die oordelen bevatten (bijvoorbeeld: “Je moet altijd perfect zijn” of “Je faalt als je het anders doet”).

Deze egopositie is als het ware een ‘interne stem’ die gevormd is door de normen en waarden van anderen, vooral tijdens onze opvoeding. Als volwassenen kunnen we deze stem herhalen, zowel naar onszelf als naar anderen.

1. Kind-egopositie
   Het Kind komt voort uit de emoties en ervaringen die we hadden toen we zelf kind waren. Dit deel bevat al onze natuurlijke, spontane reacties op wat er om ons heen gebeurde, maar ook hoe we ons hebben aangepast aan verwachtingen van anderen:

• Vrije kind: Dit is het deel dat spontaan, creatief en speels is. Het komt voort uit het verlangen om te ontdekken en te genieten van het leven (bijvoorbeeld: “Ik wil plezier maken!”).
• Aangepaste kind: Dit deel ontwikkelt zich als reactie op regels en verwachtingen. Het kan gehoorzaam zijn of juist rebels als reactie op de opgelegde beperkingen (bijvoorbeeld: “Ik moet stil zijn” of “Ik wil dit niet, dus ik verzet me”).

De Kind-egopositie wordt gevormd door de manier waarop we als kind omgingen met emoties, uitdagingen en relaties. Deze positie blijft in ons volwassen leven actief en kan terugkomen in situaties waarin we ons bijvoorbeeld onzeker of speels voelen.

1. Volwassene-egopositie
   De Volwassene ontwikkelt zich naarmate we opgroeien en leert om situaties objectief en rationeel te benaderen. Dit deel is niet gebaseerd op overgenomen gedragingen of emotionele reacties, maar op de realiteit van het huidige moment. Het Volwassene-deel leert om gegevens te verzamelen, problemen te analyseren en beslissingen te nemen zonder beïnvloed te worden door de Ouder of het Kind.

• Het Volwassene wordt ontwikkeld door ervaring en groeit naarmate we leren om onafhankelijk te denken en onze eigen keuzes te maken. Dit deel wordt steeds sterker naarmate we ouder worden en meer situaties zelfstandig leren oplossen.

Nog even in het kort

• Ouder: Ontstaat door de boodschappen van onze ouders of verzorgers; het geeft regels en waarden door.
• Kind: Ontwikkeld door de emotionele ervaringen van onze jeugd; het geeft uitdrukking aan onze gevoelens en verlangens.
• Volwassene: Ontstaat door ervaring en rationeel denken; het helpt ons objectief en in het moment te handelen.

Deze posities zijn voortdurend in interactie en kunnen elkaar in bepaalde situaties versterken of juist tegenwerken. De TA helpt om te identificeren vanuit welke positie iemand communiceert of reageert, zodat er meer bewustwording en keuzevrijheid ontstaat in gedrag.

De egoposities in de Transactionele Analyse (Ouder, Kind en Volwassene) hebben een grote invloed op ons gedrag, omdat ze bepalen hoe we reageren in verschillende situaties, communiceren met anderen en omgaan met uitdagingen. Elk van deze posities kan op bepaalde momenten dominant zijn, wat verklaart waarom we soms heel volwassen en rationeel handelen, en op andere momenten bijvoorbeeld emotioneel of streng oordelend zijn.

Wat de egoposities zeggen over ons gedrag:

1. Ouder-egopositie in gedrag
   Als we vanuit de Ouder-egopositie handelen, vertonen we gedrag dat we hebben overgenomen van onze opvoeders. Dit kan zich uiten in:

• Kritische Ouder: Dit is gedrag waarbij we streng oordelen over onszelf of anderen, regels opleggen of kritiek geven. Bijvoorbeeld: “Je doet het niet goed genoeg,” of “Dit moet op mijn manier.”
• Verzorgende Ouder: In deze positie zijn we zorgzaam en beschermend. We kunnen anderen ondersteunen en geruststellen, maar het kan ook doorslaan naar betutteling of overbescherming. Bijvoorbeeld: “Laat mij dit maar voor je doen, je hoeft het zelf niet te proberen.”

Gedragsgevolgen:
Wanneer de Ouder-egopositie te dominant is, kunnen we anderen beoordelen, te veel controleren, of onszelf aan hoge normen houden. Dit kan leiden tot perfectionisme of het overnemen van verantwoordelijkheden voor anderen.

1. Kind-egopositie in gedrag
   Vanuit de Kind-egopositie reageren we vanuit onze spontane emoties en kinderlijke ervaringen. Dit kan variëren van speels en creatief tot onzeker of rebels:

• Vrije Kind: Hierin tonen we speelsheid, spontaniteit en creativiteit. We volgen onze verlangens zonder veel na te denken over gevolgen. Bijvoorbeeld: “Ik doe gewoon wat ik wil!”
• Aangepaste Kind: In deze positie passen we ons aan de verwachtingen van anderen aan, vaak vanuit angst voor afwijzing of straf. Dit kan zich uiten in gehoorzaamheid, onzekerheid of juist rebellie. Bijvoorbeeld: “Ik moet dit doen, anders wordt er op me neergekeken,” of “Ik wil hier helemaal niet zijn!”

Gedragsgevolgen:
Wanneer het Kind dominant is, kunnen we impulsief of emotioneel reageren. In een gezonde vorm brengt het speelsheid en creativiteit, maar als het Aangepaste Kind de overhand heeft, kunnen we ons onzeker, teruggetrokken of rebels gedragen.

1. Volwassene-egopositie in gedrag
   Als we vanuit de Volwassene-egopositie handelen, zijn we rationeel en objectief. We verzamelen feiten, analyseren situaties en reageren passend op de huidige omstandigheden, zonder dat we ons laten beïnvloeden door emoties of overgenomen regels.

• Gedrag vanuit de Volwassene is kalm, logisch en probleemoplossend. We nemen verantwoordelijkheid voor onze eigen beslissingen en kijken naar wat op dat moment het beste werkt. Bijvoorbeeld: “Laten we even kijken wat de beste aanpak is voor deze situatie.”

Wat zegt dit over ons gedrag?

Wanneer we in de Volwassene-egopositie zitten, zijn we in staat om helder te denken en onze reacties goed te reguleren. We kunnen emoties en overgenomen normen integreren, zonder dat ze ons gedrag volledig bepalen.

De invloed van egoposities op ons gedrag:

• Als de Ouder-egopositie domineert, handelen we op basis van externe normen en oordelen. Dit kan leiden tot controlerend, perfectionistisch of zorgend gedrag, maar ook tot interne kritiek of strenge eisen aan onszelf.
• Als de Kind-egopositie de overhand heeft, zijn onze reacties vaak emotioneel, impulsief of aangepast aan wat we denken dat anderen van ons verwachten. Dit kan ons spontaan, creatief, maar ook onzeker of rebels maken.
• Als de Volwassene-egopositie actief is, handelen we objectief en evenwichtig. We wegen emoties en normen zorgvuldig af, en reageren passend op de realiteit van het moment.

Balans in gedrag:

Het doel van TA is om bewust te worden vanuit welke egopositie we handelen, zodat we kunnen kiezen hoe we willen reageren. Idealiter willen we een gezonde balans tussen de Ouder, Kind en Volwassene, zodat we:

• Zorgzaam en ondersteunend (Ouder),
• Spontaan en creatief (Kind),
• Rationeel en realistisch (Volwassene) kunnen handelen.

Door deze balans te vinden, ontstaat er meer vrijheid in gedrag, communicatie en keuzes.

Nog even kort:

In Jip en Janneke-taal is de Transactionele Analyse (TA) een manier om te begrijpen hoe je denkt en reageert in verschillende situaties, alsof je drie verschillende “stemmen” in je hoofd hebt:

1. Ouder: Dit is de stem die je vertelt wat je moet doen, net als je vader of moeder vroeger deed. Soms helpt deze stem je door je advies te geven, maar soms is hij streng en zegt hij dat je iets niet goed doet.
2. Kind: Dit is het deel van jou dat voelt wat je als kind voelde. Soms ben je blij en wil je spelen, maar soms ben je boos of verdrietig omdat dingen niet gaan zoals je wilt.
3. Volwassene: Dit is de stem die logisch nadenkt. Het kijkt rustig naar de situatie en probeert een oplossing te vinden zonder te veel te luisteren naar de strenge Ouder of het emotionele Kind.

TA helpt je om te zien welke stem je op welk moment gebruikt, zodat je beter kunt reageren en meer in balans kunt zijn.